Johan Willem Friso van Nassau-Dietz, Prins van Oranje
Johan Willem Friso is geboren te Dessau op 4 augustus 1687 en overleden te Strijensas op 14 juli 1711. Hij is vorst van Nassau-Dietz (1696-1711) en vanaf 1702 van Nassau-Oranje. Ook is hij Prins van Oranje (1702-1711) en stadhouder van Friesland (1707-1711) en Groningen (1708-1711). Johan Willem Friso is de tweede zoon en het derde kind van Hendrik Casimir II van Nassau-Dietz (1657-1696) en Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau (1666-1726). Bij het overlijden van zijn vader in 1696 wordt hij vorst van Nassau-Dietz en tot stadhouder benoemd van de gewesten Friesland en Groningen. Zijn moeder treedt op als regentes tot 1707. Dan neemt Johan Willem Friso de functie van stadhouder van Friesland daadwerkelijk op zich en in 1708, als hij meerderjarig wordt, tevens het stadhouderschap van Groningen.
Zijn leven Hij ontvangt bij zijn doop van de Staten-Generaal als ‘peters’ een lijfrente van ƒ 3000 per jaar als ‘pillegift’ (geschenk bij de doop). Hij wordt in Leeuwarden opgevoed onder leiding van de Franeker predikant en hoogleraar Johannes Lemonon Hij volgt hij onder voogdij van zijn moeder, zijn op 5 maart 1696 gestorven vader op in diens waardigheden als stadhouder en kapitein-generaal van Friesland, Groningen en Drenthe. Hij studeert te Franeker, vanaf 1700 onder leiding van de wiskundige Bern Fullenius en vanaf 1702 te Utrecht onder die van de wiskundige Saurin en de classicus Graevius. Johan Willem Friso is via zijn beide grootmoeders een afstammeling van de Vader des Vaderlands, Willem van Oranje. Zijn grootmoeders, Albertine Agnes en Henriëtte Catharina, zijn zussen van elkaar. Beide zijn dochters van prins Frederik Hendrik van Oranje en kleindochters van Willem van Oranje. Als enige erfgenaam van zijn achterneef stadhouder Willem III, die in 1702 overlijdt, erft hij de titel Prins van Oranje. Echter, direct na het openvallen van het testament, maken ook de Fransman Frans Lodewijk van Bourbon-Conti en Willems neef Frederik I van Pruisen aanspraak op de titel prins van Oranje. In 1711 wordt besloten de erfeniskwestie in Den Haag te bespreken.
Generaal in het leger Hij denkt in 1702 onder leiding van zijn gouverneur van Heemstra de eerste veldtocht van het Staatse leger bij te wonen, maar wordt daarin verhinderd door een val van het paard en kan eerst in 1703 aan de oorlog deelnemen. Hij doet dit onder leiding van de veldmaarschalk Hendrik van Nassau, heer van Ouwerkerk (1640-1708), in 1704 wordt hij aangewezen als generaal der infanterie.
Pogingen om hem lid van de Raad van State te maken (1705) mislukken door de tegenstand van Holland en Utrecht, later (1707) nog door Zeeland en Overijsel in deze gesteund, zodat hiervan niets van terecht komt. Deze vier gewesten weigeren ook een stadhouder te benoemen gelijk ook Gelderland daartoe nog niet overgaat. Als hij in 1707 meerderjarig wordt en zijn waardigheden in de noordelijke provinciën aanvaardt (in Groningen eerst in 1708 en onder beperkingen), treedt hij ook feitelijk als generaal op.
Hij onderscheidt zich in de slag bij Oudenaarde op 11 Juli 1708, bij het daarop volgende beleg van Rijssel. maar vooral bij Malplaquet op 11 Sept. 1709, waar hij de mislukte aanval op de schans van Aulnoit, de sleutel van de Franse stelling, met grote dapperheid leidt en later de storm van de zware Franse ruiterij onder Boufflers afslaat aan het hoofd van zijn flink geteisterde troepen. Hij verovert daarna Bergen op 20 oktober 1709 en onderscheidt zich bij het beleg van Douai, waar hij met de vorst van Anhalt-Dessau het bevel voert in het voorjaar van 1710, en bij St. Venant.
Zijn huwelijk met Marie Louise, landgravin van Hessen-Cassel op 26 April 1709 geeft aanleiding tot nieuwe pogingen om zijn gezag in de Republiek uit te breiden maar ook deze mislukken. Aan de veldtocht van 1711 neemt hij opnieuw deel aan het hoofd der Staatse infanterie, maar hij verlaat het leger om in de Haag te komen onderhandelen over de geschillen met de koning van Pruisen [6].
Misverstand Johan Willem Friso heeft dus als generaal deelgenomen aan de Spaanse Successieoorlog. Bij de Slag bij Malplaquet op 11 september 1709 ontstaat een misverstand tussen hem en de Britse commandant, John Churchill. Hierdoor verliezen vele duizenden Nederlanders het leven in deze bloedige veldslag. De slag wordt toch beslist in het voordeel van de geallieerden.
Het stadhouderlijk Hof in Leeuwarden
Een deel van het Stadhouderlijk Hof te Leeuwarden. Het is een voormalige residentie van de Nederlandse koninklijke familie en is tot 1971 eigendom van hen geweest. Het paleis is oorspronkelijk gebouwd in 1564 door Boudewijn van Loo, de rentmeester-generaal van de Spaanse koning en leider van het Hof van Friesland. In 1587 is het gekocht als de residentie van Willem Lodewijk, graaf van Nassau-Dillenburg en zijn vrouw gravin Anna van Nassau. Het echtpaar is kinderloos en de residentie gaat in 1620 over op Ernst Casimir, en bij zijn dood in 1632 aan zijn oudste zoon Henry Casimir I van Nassau-Dietz, en vervolgens in 1640 na zijn dood aan zijn jongere broer Willem Frederik, prins van Nassau-Dietz, wiens aanspraak op roem zeven jaar lang de voogd van de jonge Willem III van Engeland wordt. Tegenwoordig wordt hij in Leeuwarden herdacht voor het aanleggen van de Prinsentuin die vandaag de dag nog steeds bestaat. In 1672 erft zijn zoon Henry Casimir II, prins van Nassau-Dietz en in 1696 zijn kleinzoon John William Friso, prins van Oranje, het gebouw. Deze reeks koninklijke namen resulteert in verschillende schilderijen van de koninklijke familie door vooraanstaande kunstenaars van die tijd. Veel van deze schilderijen heeben ooit in de portrettengalerij gehangen en zijn nu verspreid over andere koninklijke collecties in Nederland. Sinds 1996 is het gebouw uitgegroeid tot een hotel, dat de 18e-eeuwse decoraties zoveel mogelijk heeft bewaard, zoals de voormalige portrettengalerij die in 1710 is heringericht door Daniel Marot met 17e- en 18e-eeuwse schilderijen van Adriaen Hanneman, Gerard van Honthorst, Lancelot Volders, Jan van Rijmsdijck e.a.
Strijd om de Oranje-erfenis Het voortbestaan van de Oranje-dynastie heeft vaak aan een zijden draadje gehangen. Herhaaldelijk ontbreekt een ´reserve-prins´ en hangt de toekomst van één enkele Prins van Oranje af. Dit geldt ook voor Friso (1687-1711): de kinderloze Stadhouder-Koning Willem III heeft hem aangewezen als universeel erfgenaam en dus ook als Prins van Oranje. Maar diverse verre verwanten maken aanspraak op de begeerlijke erfenis van talrijke goederen en bezittingen. Zo raken zijn moeder en hijzelf verwikkeld in eindeloze processen en onderhandelingen.
Tegelijk woedt de Spaanse successieoorlog (1701-1713) en Friso stort zich, zodra hij oud genoeg is, in de strijd tegen de Fransen in de Zuidelijke Nederlanden. Intussen zet zijn moeder Amalia alles op alles om een goede bruid voor hem te vinden, want er moet een stamhouder komen. En dat lukt. In 1709 trouwt de 21-jarige Oranjeprins in Kassel (Hessen) met de bijna even oude landgravin Maria Louise (1688-1765). Zij komt uit een gezin van vijftien kinderen en is welopgevoed, bescheiden, innemend en natuurlijk protestants. In 1710 wordt een dochter geboren, Amelia, en weldra is Maria Louise weer in blijde verwachting. Maar dan slaat het noodlot toe.
Het is juli 1711, de erfenisproblemen lijken opgelost en Friso is op weg naar een afrondende bespreking met de Koning van Pruisen in Den Haag. Bij het Hollands Diep verdrinkt Johan Willem Friso (zie boven). Acht dagen later wordt zijn lichaam gevonden. Zijn piepjonge weduwe brengt zes weken na het drama een gezonde zoon ter wereld, Willem IV. De dynastie is op het nippertje gered.
Buitenplaats Oranjewoud Johan Willem Friso erft de buitenplaats in Oranjewoud, van zijn grootmoeder prinses Albertine Agnes van Nassau en wil hier een paleis neerzetten. Hij laat Daniël Marot het Paleis Oranjewoud ontwerpen en in 1708 wordt met de bouw begonnen. Na zijn dood gaat zijn echtgenote, Maria Louise van Hessen-Kassel, verder met dit project.
De buitenplaats Oranjewoud. Foto: 4 augustus 2011. Bron: eigen werk van Rick0098b. Licentie: Dit bestand is gelicentieerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-Gelijk delen 3.0 Niet-geïmporteerde licentie.
Zijn huwelijk Johan Willem Friso trouwt op 26 april 1709 te Kassel met Maria Louise van Hessen-Kassel (1688-1765), die via moederszijde eveneens afstamt van Willem van Oranje. Uit dit huwelijk worden twee kinderen geboren:
1. Anna Charlotte Amalie Louise (1710-1777), gehuwd met Frederik van Baden-Durlach (1703-1732) 2. Willem Karel Hendrik Friso (1711-1751), gehuwd met Anna van Hannover (1709-1759). Willem is na het overlijden van zijn vader geboren. Hij wordt de latere Willem IV. Hoewel hij zelf slechts twee kinderen heeft, worden door succesvolle huwelijkspolitiek alle erfbare tronen in Europa bezet door afstammelingen van Johan Willem Friso.
Maria Louise van Hessen-Kassel met haar twee kinderen omstreeks 1725. Links: Anna Charlotte Amalie Louise (1710-1777), prinses van Nassau-Dietz en Oranje; rechts: Willem Karel Hendrik Friso (1711-1751), prins van Nassau-Dietz en Oranje. Geschilderd in 1726 door Arnold Boonen (1669-1729). Olieverf op doek, 141cm x 109cm. Collectie: Het Kasteel van Gripsholm. Licentie: Publieke Domein.
Zijn tragische dood Op 14 juli 1711 komt Johan Willem Friso aan bij de Moerdijk. Hier wil hij het Hollandsch Diep oversteken om zo naar Den Haag te kunnen, in verband met een bespreking met zijn rivaal, Frederik van Pruisen, over de erfenis van zijn achterneef koning-stadhouder Willem III. Het weer is goed, maar er lijkt een flinke bui op komst. De prins laat zijn boot bij een groter vaartuig aanleggen.
Om het zelf droog te houden, neemt hij plaats in een klein vissersvaartuig waarop zijn koets verscheept staat. Als de boot bijna de overkant bij Strijensas heeft bereikt, is de bui uitgebleven. De prins is inmiddels uit zijn koets gekomen. De schipper moet de zeilen nog even wenden en daarna kan het gezelschap aan land gaan. Echter, de zeilen weigeren en plots komt er een flinke windvlaag aanzetten. Deze vult het zeil en de boot helt over en schept water. Alle opvarenden vallen overboord. Eén persoon, Onno Boldewijn du Tour, weet zich aan de portierkruk van de koets vast te klemmen. Prins Johan Willem Friso klemt zich weer aan hem vast, maar kan hem niet vasthouden als een golf hem meesleurt. De schipper zet tevergeefs een reddingsactie op touw. De jonge prins verdrinkt, evenals zijn kamerheer. De overige opvarenden kunnen wel worden gered.
Pas acht dagen na het ongeluk ziet een schipper het lijk van de prins drijven, op ongeveer de plaats van het ongeluk nabij Strijensas. Op 25 februari 1712, ruim zeven maanden na zijn dood, wordt Johan Willem Friso bijgezet in de grafkelder van de Friesche Nassau's in de Grote of Jacobijnerkerk te Leeuwarden.
Wapen t verdrinken van de prins van vriesland int jaar 1711, Atlas Schoemaker: Friesland, 1710-1735. Kunstenaar: Andries Schoemaker (1660-1735), medewerkers Gerrit Schoemaker (1692-1736), Cornelis Pronk (1691-1759) en Abraham van Haen (1707-1748). Bron: Atlas Schoemaker: Korte Beschreijving van de Steden Dorpen Gehugten en Heeren-huizen der Heerlykheid Vriesland Benevens Desselfs Afbeeldingen Meest na 't leven getekent Door een Vergaderdt Door Andries Schoemaker. Gemaakt tussen 1710 en 1735. Bron: Koninklijke Bibliotheek. Licentie: Publieke Domein.
Herinneringen aan Johan Willem Friso Het oudste Nederlandse infanterieregiment wordt naar hem genoemd. initieel wordt dit het ‘Regiment Infanterie Johan Willem Friso’ genoemd. Vanaf 20 november 2020 is de prinsentitel toegevoegd en is dit het Regiment Infanterie Prins Johan Willem Friso geworden [4].
Ook de Mars van de jonge Prins van Friesland, die bij bijzondere gelegenheden en als eerbetoon aan de minister van Defensie wordt gespeeld, verwijst naar deze prins.
Ter herinnering aan de verdrinking van Johan Willem Friso is in 2000 aan de Moerdijk een monument onthuld. Het is een initiatief van Jan Bomans (broer van Godfried), luitenant-kolonel Eppo Brongers (schrijver van een biografie over Johan Willem Friso), Ad Vermeulen en uitgever Leo Barjesteh van Waalwijk van Doorn.
Op 4 juli 2011, bijna 300 jaar na zijn verdrinkingsdood, is ook te Strijensas een monument onthuld [5] door burgemeester J. Klijs van de gemeente Strijen. Het bestaat uit een herdenkingsplaquette die is bevestigd aan een meerpaal.
De Koninklijke Militaire Kapel ‘Johan Willem Friso’ (KMKJWF) is een van de 3 professionele militaire harmonieorkesten van de Nederlandse krijgsmacht. De kapel, bestaande uit 53 muzikanten, verzorgt de muziek bij militaire ceremonies en staatsaangelegenheden. Bij de concerten staat het muzikaal erfgoed hoog in het vaandel. De KMKJWF speelt zoveel mogelijk origineel repertoire maar ook eigen versies van klassieke en filmmuziek. Ook begeleiden de musici artiesten. Tijdens concerten wisselen diverse stijlen elkaar af, van modern tot klassiek.
De Johan Willem Frisokazerne is een van de kazernes op het militaire terrein in Assen. De kazerne is gebouwd in 1892 en is aangewezen als rijksmonument. Het gebouw wordt gebruikt voor militaire doeleinden. Zo is er ook het 13e infanterie bataljon regiment Stoottroepen Prins Bernhard gevestigd. Ook is er een militaire school en heeft zijn eigen muziekkapel genaamd de Koninklijke Militaire Kapel "Johan Willem Friso". Op het terrein bevindt zich ook het Stoottroepenmuseum.
Maria Louise van Hessen-Kassel door Lancelot Volders (1636-1723). Geschilderd in 1710. Collectie Stadhouderlijk Hof te Leeuwarden. Bron: Beeldbank Leeuwarden. Licentie: Publieke Domein.
Regentes Maria Louise wordt 'Maaike Muoi' Maria Louise blijkt een kranige dame. Zij is weliswaar jong, onervaren en buitenlandse, maar zij. en niet haar schoonmoeder Amalia, wordt regentes voor haar zoontje. Om te beginnen moet zij Amalia´s vele schulden verminderen door drastische bezuinigingen. Dat doet zij met hulp van haar vader.
Ook moet de slepende erfenisruzie opgelost worden. Dat lukt in 1732, dus pas dertig jaar ná de dood van Willem III. De Friese Nassaus krijgen in veel zaken hun zin. Maar de titel Prins van Oranje gaat zowel naar de jonge stamhouder Willem als aan zijn verre verwant de Koning van Pruisen.
Maria Louise is dan al twintig jaar regentes. Later wordt ze nóg een keer regentes, en wel voor haar kleinzoon Willem V. Zij is zo geliefd in Friesland dat men haar ´Maaike Muoi´ (= tante Marijke) noemt. Na de meerderjarigheid van haar zoon Willem IV (van Oranje Nassau) gaat ze wonen in het door haar gekochte en prachtig verbouwde Princessehof in Leeuwarden. Hier houdt zij zich veel bezig met haar bijzondere porselein- en keramiekverzameling. Mede hierom is het Princessehof tegenwoordig in gebruik als Keramiekmuseum. De door Maria Louise gebruikte barokke eetzaal met goudbehang, opvallend stucplafond en schilderingen is bewaard gebleven en te bezichtigen, zodat men de levenssfeer van deze populaire regentes kan opsnuiven.
Het Princessehof te Leeuwarden is tegenwoordig een keramiekmuseum. Bron: onbekend.
Verder lezen:
|
|||||||||||||
_by_Lancelot_Volders.jpg "Portret van Johan Willem Friso van Nassau-Dietz (1687-1711) geschilderd door Lancelot Volders (1636-1723) in 1710. Olieverf op doek, hoogte 205cm, breedte 118cm. Collectie: Hotel Paleis Het Stadhouderlijf Hof te Leeuwarden. Onderdeel van de portrettengalerij van de Friese Nassau's. Bron: hethuisvanoranje.nl. Licentie: Publieke Domein.")
Voorafgaand artikel over de vader van Johan Willem Friso: 
Volgende artikel: Willem IV van Oranje-Nassau. (In voorbereiding).
